In 2019 werd zo’n 230.000 ton aan staalslakken vanuit IJmuiden naar Eerbeek gevoerd en afgestort op de stortplaats van een oude papierfabriek. De staalslakken zouden een stabiele laag vormen waarop duizenden zonnepanelen aangelegd werden. De ‘staalslakaffaire’ begon echter toen bewoners in Eerbeek aan de bel trokken. Zij ondervonden gezondheidsklachten zoals bloedneuzen, geïrriteerde ogen en luchtwegklachten. Ook werd witte aanslag van kalkwater in de omgeving aangetroffen. Nader onderzoek wees uit dat de staalslakken open en bloot lagen opgeslagen. Opwaaiend stof van de staalslakken werd via de lucht verspreid en door bewoners ingeademd.
Opwaaiend stof is niet de enige dreiging die uitgaat van de gestorte staalslakken: via regenwater vindt uitloging van allerlei zware metalen en andere chemicaliën plaats. In contact met water wordt ongebluste kalk (CaO) bovendien omgezet in gebluste kalk (Ca(OH)2), dat oplost in water. Het zogeheten kalkwater dat hierdoor ontstaat, veroorzaakt een witte aanslag en heeft een zeer hoge pH (11-12). De hoge pH van dit zogenoemde uitloogwater vormt een bedreiging voor tal van natuurlijke evenwichten in biologische en ecologische processen in de bodem, is sterk corrosief en ondermijnt de buffercapaciteit van de grond, concludeert RIVM in een studie naar LD-staalslakken. Naast acute gevaren zijn er ook gevaarlijke effecten op de lange termijn: met name de gevolgen van zware metalen in de bodem kunnen tot wel 80 jaar later merkbaar zijn. Het is dan ook niet de vraag óf, maar wannéér deze metalen het grondwater bereiken en een reële bedreiging voor de kwaliteit van ons drinkwater vormen.
RIVM: meer onderzoek nodig
Het RIVM schrijft bovendien ook dat er nog veel onzekerheid is over de langetermijngevolgen van langdurige blootstelling aan hoge pH en zware metalen. Er zijn tal van andere factoren die hierin een rol spelen (type bodem, ecosysteem etc.) en waarvan de samenhang dient te worden gemonitord en onderzocht. Uit onderzoek van de WUR naar aanleiding van massale sterfte van de Oosterscheldekreeft bleek vooralsnog dat het gebruik van LD- staalslakken in vooroeververdedigingen in de Oosterschelde en Westerschelde geen meetbare negatieve effecten had op het mariene bodemleven en schelpdieren. De auteurs benoemen hier echter expliciet dat het een open zoutwatersysteem betreft met zeer grote buffercapaciteit. De data zijn niet representatief voor een relatief gesloten zoetwatersysteem, zoals in Eerbeek.
Daarnaast geven laboratoriumtesten zoals die nu met uitspoelwater worden gedaan, geen accuraat beeld van de echte situatie. De concentraties die in het lab worden gemeten, zijn een stuk lager dan de concentraties die in de omgeving van de staalslakken worden gemeten. Dit komt doordat de testen ontwikkeld zijn voor minder dikke lagen staalslakken en minder grote hoeveelheden. Tot slot is onbekend in hoeverre en hoe snel de bodem herstelt na neutralisatie van de pH en wijzen ook buitenlandse onderzoeken op de grote information gaps waar het gaat om het gebruik van (niet-)afgedekte staalslakken.
