Een van de meest basale manieren waarop een overheid er voor haar burgers kan zijn, is door het beschermen van de volksgezondheid en het waarborgen van de kwaliteit van het leefmilieu. In de praktijk blijkt echter dat gezondheid laag op het prioriteitenlijstje staat en stelselmatig terzijde wordt geschoven ten behoeve van kortetermijnwinsten en andere financiële belangen. Zo óók in het dossier Tata Steel.
Vieze stoffen komen aan alle kanten uit de staalfabriek
Om van ijzererts en steenkool uiteindelijk staal te maken, zijn allerlei chemische processen nodig waarbij grote hoeveelheden afvalstoffen vrijkomen. Deze komen in de lucht terecht en verspreiden zich in de omgeving van de fabriek. Daar ademen mensen de ziekmakende stofdeeltjes in of het slaat neer als zwart stof op huizen, auto’s in speeltuinen en parken. Behalve stof produceert Tata ook vast afval in de vorm van staalslakken, die weer als bouwstof worden verkocht. Het wordt steeds meer duidelijk dat staalslakken voor serieuze milieu- en gezondheidsschade zorgen en dat leidt tot meer verzet. De (langdurige) blootstelling aan al deze verschillende afvalstoffen zorgt voor serieuze gezondheidsschade bij de bewoners van de IJmond. Ook is de sterfte van fabrieksarbeiders van Tata anderhalf keer zo hoog als het landelijke gemiddelde, toonde recent onderzoek van EenVandaag aan. Tata Steel is niet de enige fabriek waar de uitstoot zorgt voor gezondheidsschade bij werknemers: het is een wijdverbreid probleem. Een gezondheidsstudie naar een Italiaanse staalfabriek constateerde ook al dat werknemers significant vaker ziek worden: o.a. maagkanker, prostaatkanker, longkanker en blaaskanker komen minstens 50% vaker voor dan gemiddeld.
Om welke schadelijke stoffen gaat het?
Tata Steel stoot het merendeel van de schadelijke stoffen uit aan de ‘vieze voorkant’: de zogeheten Kookgasfabrieken 1 en 2, de sinter- en pelletlijnen. Hierin worden het ruwe steenkool en ijzererts voorbewerkt om daarna de hoogovens in te gaan. Hierbij komen zogeheten Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (PAKs) vrij, zoals benzo-a-pyreen. Van deze PAKs is al lang bekend en bewezen dat ze kankerverwekkend zijn. In hoge concentraties veroorzaken ze ook oog- en slijmvliesontstekingen, blijkt uit een onderzoek van het RIVM uit 2020. In ditzelfde rapport vermeldt het RIVM dat longkanker uit studies naar voren komt als voornaamste effect van arbeidsblootstelling aan PAKs, maar dat ook nier-, blaas-, en huidkanker regelmatig voorkomen. Metingen in de leefomgeving rondom het terrein van Tata Steel wijzen uit dat er in de neergedaalde stofdeeltjes verhoogde hoeveelheden PAKs voorkomen.
Kinderen in de IJmond blootgesteld aan verhoogde hoeveelheden zware metalen afkomstig van Tata Steel
Naast deze PAKs zijn er ook verhoogde hoeveelheden zware metalen aangetroffen in omgeving van Tata Steel, waarbij vooral de concentratie lood ongewenst hoog is. Langdurige blootstelling aan lood kan naast bloedarmoede en een verminderde werking van de nieren ook leiden tot een verstoorde ontwikkeling van het zenuwstelsel. Dit geldt in het bijzonder voor kinderen, bij wie hersenen en zenuwstelsel nog volop in ontwikkeling zijn.
Het Algemeen Dagblad schreef: “RIVM: ‘Stof’ op huizen en speeltuinen rond Tata Steel zit vol lood en beïnvloedt zelfs IQ kinderen”.
Kinderen hebben bovendien een grotere kans om de zware metalen via huid en mond binnen te krijgen door te spelen op plaatsen waar veel stof is neergedaald. Voor zowel de PAKs als de zware metalen geldt dat een aanzienlijk deel afkomstig is van het terrein van Tata Steel.
Cocktail van gevaarlijke uitstoot, fijnstof en geluidsoverlast leidt tot serieuze gezondheidsschade bij bewoners
Tata Steel is ook een grote uitstoter van stikstofoxiden zoals NO en NO₂. Met name NO₂ veroorzaakt irritatie en ontsteking van luchtwegen, ogen, keel en neus en bij hoge concentraties kan het aantal astma-aanvallen en ziekenhuisopnamen toenemen, zo concludeerde het RIVM wederom in een recent rapport. Daarnaast draagt ook het geheel aan stofdeeltjes in de lucht (ook wel aangeduid met de term ‘fijnstof’) bij aan ontstekingen in de longen en een verminderde zuurstofopname. Deze ontstekingen kunnen zich door het lichaam verspreiden en zo ook schade veroorzaken op andere plekken zoals aan het hart- en vaatstelsel.
Het gevolg van al deze uitstoot is dat de bewoners in de IJmond grote gezondheidsrisico’s lopen. Onderzoek van het NIVEL op basis van huisartsgegevens laat zien dat bewoners van de IJmond significant meer kans op allerlei gezondheidsproblemen hebben dan bewoners van een niet-industrieel gebied. Het gaat dan om acute symptomen als misselijkheid of braken, buikgriep, symptomen van het oog, pijn of druk op de borst, tintelen van vingers/voeten/tenen, een angstig of depressief gevoel, stoornissen van geheugen en concentratie/oriëntatie, benauwdheid, bloedneus en jeuk, maar het geldt ook voor chronische aandoeningen van het hart, longkanker, COPD en diabetes. Uit cijfers van het Integraal Kankerinstituut Nederland blijkt zelfs dat longkanker in Beverwijk 51% meer voorkomt dan het landelijk gemiddelde. Ook uit de Nederlandse kankeratlas blijkt dat met name mesotheliomen (longvlieskanker) significant vaker voorkomen in de omgeving van Tata Steel. Longvlieskanker is een zeldzame vorm van kanker en wordt beschouwd als beroepsziekte, voornamelijk als gevolg van werken met asbest. Steeds meer gezondheidsonderzoeken laten echter zien dat het risico op deze (en andere) kankersoort vaker voorkomt bij bepaalde beroepsgroepen, waaronder werknemers in de staalindustrie.
Stof, stank en geluid veroorzaakt overlast en hinder voor een groot gedeelte van de bewoners (in Wijk aan Zee is dat percentage zelfs 80%), bijvoorbeeld in de vorm van slaapverstoring. Samen met de onzekerheid en zorgen over de gezondheid van henzelf, hun kinderen en naasten veroorzaakt dit stress en mogelijk ook hart- en vaatziekten.
In een rapport over de luchtkwaliteit in de IJmond in 2023 rapporteert de GGD dat de gemeten concentraties van stikstof (NO₂), roet en fijnstof dat jaar zijn afgenomen. Dat komt niet door minder uitstoot, maar eerder door gunstige weeromstandigheden zoals gemiddeld veel meer neerslag dan anders. Maatregelen die Tata Steel genomen zou hebben, zijn in de meetresultaten niet of nauwelijks terug te zien. Bovendien zijn de concentraties van de gemeten zware metalen (ijzer, mangaan, lood, nikkel, cadmium en arseen) vergeleken met 10 jaar geleden niet lager geworden.
Het is duidelijk dat bewoners van de IJmond langdurig blootgesteld zijn aan verschillende stoffen tegelijk en dat dit uiteenlopende gezondheidseffecten veroorzaakt die ernstig afbreuk doen aan de kwaliteit van hun leefomgeving. Hoog tijd dat de overheid de gezondheid van burgers niet langer afdoet als bijzaak, maar beschouwt als een serieuze prioriteit. Een veilige leefomgeving voor omwonenden zou een harde voorwaarde moeten zijn voor financiële overheidssteun en een integraal onderdeel moeten vormen van maatwerkafspraken met grote vervuilers. Te beginnen met Tata Steel.
